Zrozumieć sny

Interpretacje marzeń sennych sięgają czasów starożytnych. Najstarsze dowody świadczące o zainteresowaniu znaczeniem snów przedstawiają dzieła pochodzące z 3000 r. p.n.e. Współcześnie ludzie nadal zaciekawieni są wyjaśnieniem znaczenia konkretnego snu, świadczy o tym duża ilość wejść na strony internetowe zawierające senniki. Moim zamiarem jest przedstawienie podstawowych informacji na temat snów od strony naukowych teorii i badań – fizjologii snu i śnienia oraz funkcji marzeń sennych.

Sen skład się z dwóch faz ogólnych: wolnofalowego NREM (bez ruchów gałek ocznych) i paradoksalnego REM (z ruchami gałek ocznych). Człowiek zaczyna spać od fazy NREM, na którą składają się z cztery kolejne stadia:

• lekki sen, w którym fale mózgowe działają na częstotliwości 2–7 Hz;
• brak reakcji na bodźce i występowanie wrzecion snu;
• prawie połowa fal jest o częstotliwości 2 Hz lub niższej;
• głęboki sen, z którego trudno się wybudzić.

W czasie czterech stadiów fazy MREM zwolnieniu ulegają oddech i praca serca. Psychiczna aktywność jest gorzej zapamiętywana, mniej sugestywna i obrazowa. Po przejściu czwartego stadia fazy NREM następuje powrót do stadium trzeciego, a potem do drugiego. Z drugiej fazy snu przechodzi się w stadium piąte snu, w fazę snu paradoksalnego REM.

Cykl snu REM różni się znacznie od pozostałych. Oddech i praca serca stają nieregularne, mięśnie nieruchomieją, drżą tylko ręce, doświadcza się pobuczenia seksualnego, zwiększa się częstotliwość fal mózgowych. Łatwo z tej fazy się wybudzić, nawet pod wpływem słabych bodźców; występują w niej szybkie ruchy gałek ocznych.

Stwierdzono, iż za sen REM odpowiedzialny jest pień mózgu (aktywne są w nim neurony cholinergiczne odpowiedzialne za pamięć). Neurony odpowiedzialne za uważność, którymi neurotransmiterami jest noradrenalina i serotonina, zostają unieczynnione (nie działają); dzięki temu następuje dostęp do odległych wspomnień. Marzenia senne (sny) stają się sugestywne, zbliżone do halucynacji, są obrazowe i obciążone dużym ładunkiem emocjonalnym. Fazę śnienia REM najczęściej pamiętamy. Cykl pięciu faz snu trwa średnio 90 minut. Osoba śpiąca 6-9 godzin ma przeważnie 6 faz REM.

Po obudzeniu się nie zawsze pamiętamy sny, prawdopodobnie z powodu braku aktywności noradrenaliny i serotoniny (neuroprzekaźniki, związki chemiczne, hormony) odpowiedzialnych na wdrukowanie snów do pamięci długotrwałej.

• prawdopodobnie sen REM umożliwia wykonywanie skomplikowanych zadań pod względem umysłowym, jego brak upośledzać może zdolność twórczego myślenia i rozwiązywania problemów (jednak nie wpływa na zapamiętywanie serii wyrazów);
• długość snu REM wzrasta u osób się uczących i dlatego domniemywać można, że faza ta sprzyja przyswajaniu nowej wiedzy. Świadczy o tym również fakt, iż dzieci dłużej znajdują się w fazie REM niż osoby starsze, a dzieci szybciej przyswajają wiedzę;
• alkohol i niektóre substancje zmniejszają ruchy gałek ocznych oraz skracają fazę REM;
• nocne lęki z nagłym przebudzeniem, płaczem i krzykiem przeważnie odbywają się w fazie NREM, w tej fazie dochodzi również do lunatykowania u niektórych osób;
• zdarzają się zaburzenia zachowania w fazie REM spowodowane brakiem paraliżu głównych mięśni. Jest to dla bardzo niebezpieczne, ponieważ osoba rzeczywiście wykonuje śnione czynności;
• stwierdzono, że stresogenne czynniki silnie wpływają na marzenia senne. Bodźce stresujące, czyli silnie zabarwione emocjonalnie, zostają włączone w treść marzeń sennych. Doświadczenia na jawie wpływają na treść snów i towarzyszący im nastrój. Stresujące wydarzenia silniej działają na śnienie niż fakty neutralne czy pozytywne;
• nie zawsze osoba jest wstanie wiernie odtworzyć marzenia senne (chociaż może mieć takie przekonanie). Istnieją dwa czynniki mogące wpływać na deformacje w odtwarzaniu snu;
• człowiek przeważnie pamięta najbardziej wyraziste obrazy i ich elementy. Po przebudzeniu, gdy nie zapisze od razu snu, treść marzeń sennych stopniowo zanika;
• w miarę upływu czasu od przebudzenia się osoba przerabia treść snu na bardziej logiczną albo przyjemną, często nie zdając sobie z tego sprawy.

Na obecnym etapie badań naukowych nie dysponujemy dowodami, które pozwalają wyciągnąć jednoznaczne wnioski dotyczące funkcji snu. Mogą spełniać zarówno funkcje fizjologiczne i psychologiczne. Najbardziej wydaje mi się sensowną teoria S. R. Palombo (1983,1987) mówiąca, że sny stanowią próbę przetworzenia informacji i rozwiązania problemów absorbujących emocjonalnie.

Pacjenci z zespołem stresu pourazowego (PTSD) oraz nawracającymi snami dowodzą słuszności tej teorii. Sny osób z PTSD dokładnie odtwarzają traumatyczne wydarzenie i śniący często budzi się z tego powodu przerażony. Nawracające sny mogą stanowić nieudaną próbę poradzenia sobie z traumatycznym wydarzeniem. W normalnym stanie ludzie potrafią przetworzyć informację emocjonalną, w przypadku szczególnej traumy sny nie są wstanie spełnić swojej roli (czyli nie integrują traumatycznego wydarzenia).

Marzenia senne mogą przedstawiać życie na jawie (być może szczęśliwym trafem), a odtwarzanie ich, np. w psychoterapii, może pozwolić lepiej zrozumieć samego siebie.