Zaburzenia osobowości

Zaburzenie osobowości nie jest chorobą psychiczną, lecz zaburzeniem, które charakteryzuje się utrwalonymi wzorcami myślenia, zachowania i funkcjonowania. Stwarza ono problemy w takich obszarach życia, jak relacje interpersonalne, praca, rozwój osobisty czy funkcjonowanie społeczne. Przeważnie jest długotrwałe, zaczyna się w okresie dorastania lub wczesnej dorosłości. Nieleczone zaburzenie osobowości może prowadzić do zaburzeń psychicznych takich, jak depresja czy zaburzenia lękowe.

Rodzaje zaburzeń osobowości na podstawie DSM-5

Zgodnie z DSM-5 (klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, APA) rozróżnia się następujące rodzaje zaburzeń osobowości:

1. Wiązka A – dziwaczne i ekscentryczne

• paranoiczne zaburzenie osobowości – pacjentów charakteryzuje bezpodstawna nieufność i podejrzliwość wobec innych ludzi. Brak zaufania może prowadzić do silnego lęku przed przymusem i kontrolą ze strony innych oraz odgrywa istotną rolę w relacjach społecznych jednostki. Pacjenci mogą izolować się od innych osób;

• schizoidalne zaburzenie osobowości – główną cechą osób z tym zaburzeniem osobowości jest chłód emocjonalny, unikanie związków międzyludzkich (w tym seksualnych) i całkowita na nie obojętność. Większość czasu spędzają w samotności i przeważnie rezygnują z przedsięwzięć , które wymagają kontaktu z innymi. Charakteryzuje ich również wyraźnie ograniczona zdolność okazywania emocji;

•  schizotypowe zaburzenie osobowości – osoby z tym zaburzeniem cechuje wycofanie z relacji interpersonalnych z powodu silnego poczucia dyskomfortu, ekscentryczne myślenie i zachowanie. Występuje u nich także tendencja do doznawania objawów psychotycznych, podejrzliwość lub nastawienie urojeniowe.

2. Wiązka B – dramatyczne, emocjonalne lub nieprzewidywalne zaburzenia osobowości

• antyspołeczne zaburzenie osobowości – cechą typową dla tych pacjentów są zaburzenia zachowania w młodości oraz wzorzec głęboko nieodpowiedzialnych i społecznie groźnych zachowań, który utrzymuje się w dorosłości. Ponadto osoby z tym zaburzeniem często zachowują się impulsywnie, brak im zdolności do empatii i oraz akceptacji zasad i norm społecznych;

•  zaburzenie osobowości z pogranicza (borderline) – to zaburzenie osobowości charakteryzuje się silną niestabilnością emocjonalną, impulsywnością i problemami interpersonalnymi. Pacjenci nie radzą sobie z odrzuceniem przez innych, zgłaszają utrzymujące się poczucie pustki, ich reakcje emocjonalne są często nieadekwatne do zaistniałej sytuacji. Osoby z borderline często przejawiają skłonność do samookaleczeń, nadużywają substancji psychoaktywnych lub podejmują zachowania ryzykowne.

•  histrioniczne zaburzenie osobowości – osobowość histrioniczną cechuje  przesadna emocjonalność, teatralność w zachowaniu i potrzeba bycia w centrum uwagi. Osoby te nadmiernie przejmują się wyglądem fizycznym i bywają jawnie uwodzicielskie. Ich reakcje sprawiają wrażenie powierzchownych, wyolbrzymionych i chwiejnych. Często popadają w konflikty interpersonalne, otoczenie postrzega je jako roszczeniowe, nadmiernie zależne i przeczulone.

•  narcystyczne zaburzenie osobowości – charakteryzuje je utrwalony wzorzec zniekształconej wizji siebie i innych. Pacjenci ci mają zawyżona samoocenę, potrzebę podziwu i brak empatii. Narcyzm nie jest przejawem dużej pewności siebie, lecz wynikiem pochłonięcia sobą; rywalizuje aktywnie o wysoki status, gdyż jego zewnętrzne oznaki są dla niego miarą wartości człowieka. W reakcji na ograniczenia albo krytykę osoba narcystyczna zazwyczaj staje się nieprzyjemna i atakująca. W oczach innych jest niewrażliwa, roszczeniowa i niegodna zaufania, jej relacjom brakuje bliskości.

3. Wiązka C – lękowe lub unikające zaburzenia osobowości

• unikające zaburzenie osobowości – pacjentów charakteryzuje utrwalony wzorzec skrajnego unikania w zakresie zachowań, emocji i poznania, który często jest przeszkodą w realizowaniu osobistych pragnień czy wyznaczonych celów. Osoby te cechuje dezaprobata względem siebie. Często mają przekonania, iż negatywne myśli i emocje nie są do zniesienia. Uważają, iż gdy inni odkryją o nich „prawdę” lub będą zachowywać się asertywnie zostaną odrzuceni;

•  zależne zaburzenie osobowości – osoby z zależnym zaburzeniem osobowości cechuje nadmierna potrzeba doznawania opieki od innych osób, kurczowym trzymaniem się innych i dużym lękiem przed rozstaniem. Mają one duże trudnościami w podejmowaniu decyzji, potrzebują wielu rad i wsparcia;

•  anankastyczne (obsesyjno-kompulsyjne) zaburzenie osobowości – osoby z tym zaburzeniem cechuje perfekcjonizm ze skłonnością do przemyśliwania szczegółów, sztywność, niezdecydowanie, blokada emocjonalna i poznawcza oraz silna potrzeba kontroli.

Leczenie zaburzenia osobowości

Zaburzenie osobowości leczy się przede wszystkim psychoterapią, czasami również istnieje potrzeba zastosowania farmakoterapii.

W moim gabinecie psychoterapeutycznym z zaburzeniami osobowości pracuję głównie w nurcie terapii zorientowanej na schematy.