Teoria przywiązania

W latach sześćdziesiątych XX wieku John Bowlby przedstawia założenia teorii przywiązania. Mary Ainsworth teorię  Bowlby’ego potwierdza badaniami i opisuje trzy wzorce przywiązania. Mary Main z kolei zauważa czwarty wzorzec przywiązania oraz inspiruje swoimi pracami Petera Fonagy’ego  i jego współpracowników, którzy uznają, że najistotniejszym podłożem do rozwoju ludzkiego wglądu i empatii są relacje przywiązania.

Bowlby wprowadza pojęcie behawioralnego systemu przywiązania jako ewolucyjnego sposobu zwiększenia prawdopodobieństwa przetrwania i sukcesu rozrodczego i uważa, że jest on takim samym elementem genetycznego zaprogramowania jednostki, jak zdobywanie pożywienia czy dobieranie się w pary (Bowlby, 2007).

Bowlby zauważa, iż biologicznie uwarunkowana natura przywiązania dziecka do opiekuna jest zakorzeniona w odczuwanej przez niemowlę bezwzględnej potrzebie utrzymania bliskości fizycznej. Więź ta gwarantuje dziecku nie tylko emocjonalne poczucie bezpieczeństwa, lecz także przetrwanie.

Wrodzone, instynktowne reakcje dziecka na zagrożenie i brak poczucia bezpieczeństwa przejawiają się w trzech typach zachowań:

• poszukiwanie, monitorowanie i utrzymanie bliskości z chroniącym dziecko obiektem (najczęściej z matką);
• wykorzystywanie obiektu przywiązania (opiekuna) jako „bezpiecznej bazy”;
• podążanie do obiektu przywiązania jak do „bezpiecznej przystani” w chwilach niepokoju lub zagrożenia.

Bowly rozwijając swoją teorię uznaje, iż najważniejszą rolę odgrywa to, jak dziecko ocenia dostępność do opiekuna. Ocena ta uwarunkowana jest poprzednimi doświadczeniami dziecka w zakresie więzi emocjonalnej z bliską osobą. Wykształcony w dzieciństwie schemat nawiązywania intymnych relacji jest niejako drogowskazem na późniejsze życie.

Wzorce przywiązania we wczesnym dzieciństwie ustalone przez Ainsworth i Main za pomocą procedury Nieznanej Sytuacji

Przywiązanie cechujące się poczuciem bezpieczeństwa

Dzieci niezależnie jak bardzo przeżywają rozłąkę z matką, po jej powrocie prawie natychmiast się uspakajają i wracają do zabawy. Takie zachowanie dzieci wynika z wcześniejszej interakcji z matką wrażliwej na sygnały i komunikaty wysyłane przez dziecko – gdy niemowlę płacze matka je przytula z troską i czułością, zgodnie z potrzebami dziecka.

Przywiązanie unikowe

Rozłąka dzieci z matką i jej powrót nie robi na nich większego wrażenia. Spokój dzieci jest jednak pozorny, ponieważ w rzeczywistości podczas separacji ich serce bije w przyspieszonym rytmie (tak jak u dzieci zrozpaczonych rozstaniem) a poziom kortyzolu (hormon stresu) jest wyższy niż u dzieci cechujących się poczuciem bezpieczeństwa.

Dzieci te stosują obronną strategię dostosowania się do życia w określonym środowisku – nie walczą o ukojenie i poczucie bezpieczeństwa, gdyż nie mają na nią nadziei. Dzieci z przywiązaniem unikowym nie otrzymują miłości i wsparcia, matki je odrzucają lub aktywnie je karzą za próby nawiązania łączności.

Zahamowanie ekspresji emocjonalnej, awersja do kontaktu fizycznego i szorstkość w chwili kontaktu z dzieckiem to zachowania matek, które prowadzą do powstania przywiązania unikowego.

Przywiązanie ambiwalentne

Według Ainsworth istnieją dwa typy niemowląt ambiwalentnych: dzieci reagujące złością i dzieci reagujące biernością. Dzieci z wzorcem ambiwalentnym są zbyt zajęte kontrolowaniem miejsca, w którym jest ich matka, aby móc swobodnie badać otoczenie. Rozłąkę z matką przeżywają bardzo rozpaczliwie. Po powrocie matki:

• dzieci reagujące złością –  aktywnie na przemian domagają się kontaktu i ją odrzucają;
• dzieci bierne – słabo wysyłają sygnały o potrzebie ukojenia.

Powrót matki zazwyczaj nie łagodzi emocji u dzieci ambiwalentnych. Dzieci o ambiwalentnym schemacie przywiązania mogą liczyć na sporadyczną i nieprzewidywalną dostępność matki. Matki nie wysyłają komunikatów fizycznego lub werbalnego odrzucenia, lecz wykazują brak wrażliwości i sygnały zniechęcające dzieci do autonomii w eksploracji świata.

Przywiązanie zdezorganizowane

Dzieci w obecności rodzica zachowują się niewytłumaczalnie, sprzecznie lub dziwacznie. Gdy matka wracała po chwili rozłąki, dziecko rusza się w jej kierunku, po czym zastyga w miejscu, rzuca się na podłogę lub wpada w stan oszołomienia.

Main ustala, że przywiązanie zdezorganizowane powstaje, gdy dziecko traktuje matkę jako źródło bezpiecznej przystani i źródło zagrożenia. Dziecko wówczas staje w obliczu sprzecznych impulsów, które jednocześnie każą się jemu zbliżać i unikać matki. Dziecko doświadcza załamania strategii radzenia sobie, jest w sytuacji „bez wyjścia”.

Dzieci ze zdezorganizowanym schematem przywiązania wychowują się w domach, w których panuje złość, przemoc, ubóstwo, zdarza się choroba psychiczna, nadużywa się substancji psychoaktywnych lub przebywają w interakcjach z rodzicami, którzy są przerażający, przerażeni lub zdysocjowani.

Skutki wczesnodziecięcych wzorców przywiązania na późniejsze życie

Wiele badań wykazuje, że osoby w zależności od wykształconego wzorca przywiązania w okresie dzieciństwa różnią się od siebie w zakresie cech w późniejszym okresie.

Osoby mające wykształcony wzorzec przywiązania z poczuciem bezpieczeństwa:

• mają istotnie wyższą samoocenę,
• cieszą się lepszym zdrowiem emocjonalnym,
• są nastawione bardziej pozytywnie,
• mają lepszą zdolność do podejmowania inicjatywy,
• utrzymują lepsze relacje społeczne,
• są bardziej lubiane i lepiej traktowane przez nauczycieli,
• mają większe zdolności w zakresie koncentracji uwagi,
• w dzieciństwie nie stają się ofiarami ani nie stosują przemocy.

Osoby z unikowym wzorcem przywiązania:

• dzieci z tym wzorcem przywiązania często są postrzegane jako naburmuszone, aroganckie, zwykle budzą złość; często stosują przemoc wobec innych;
• zauważa się u tych osób istotną korelację z zaburzeniami o charakterze obsesyjnym, narcystycznym i schizoidalnym.

Osoby z ambiwalentnym wzorcem przywiązania:

• w dzieciństwie są zazwyczaj niedojrzałe i lgnące do innych, bywają infantylizowane bądź traktowane pobłażliwie, często padają ofiarą przemocy;
• wzorzec tego przywiązania koreluje z zaburzeniami o cechach histerycznych i histrionicznych.

Osoby ze zdezorganizowanym wzorcem przywiązania:

• częściej u tych osób rozpoznaje zaburzenie osobowości borderline.

Jeśli chcesz sprawdzić, czy cechuje Cię bezpieczny styl przywiązania odpowiedz na pytania, które znajdują się na stronie:

Źródło:

Wallin D. J. (2011). Przywiązanie w psychoterapii. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego.

Plopa M. (2008). Kwestionariusz stylów przywiązaniowych (KSP) Podręcznik. Warszawa: VIZJA PRESS & IT.

Chen A. (2023). Teoria Przywiązania w praktyce. Warszawa: Laurum.