Zaburzenie dysocjacyjne

Zaburzenia dysocjacyjne należy do grupy zaburzeń psychicznych. Jednostka doświadcza przerw w pamięci, świadomości, tożsamości lub percepcji w sposób chroniczny, zakłócający jej funkcjonowanie. Główne złożone zaburzenia dysocjacyjne zwykle rozwijają się w okresie dzieciństwa i stanowią wynik zakłóceń w integracji dziecięcej osobowości i poczucia własnego Ja. Przeważnie są powiązane z przemocą fizyczną, seksualną lub emocjonalną.

Do zaburzeń dysocjacyjnych należą:

1. Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości (DID, Dissociative Identity Disorder):

• charakteryzuje się obecnością dwóch lub więcej odrębnych tożsamości lub osobowości (każda  z trwałym wzorem postrzegania, myślenia), które w sposób nawracający, na przemian, przejmują kontrolę nad zachowaniem osoby;
• pacjent doświadcza problemów z  odtworzeniem z pamięci ważnych informacji dotyczących tożsamości i/lub osobowościowych, które są zbyt poważne, aby można je było wyjaśnić poprzez normalne zapominanie;
• zakłócenie nie jest spowodowane fizjologicznym działaniem substancji ani stanem ogólnomedycznym.

2. Bliżej nieokreślone zaburzenie dysocjacyjne (DDNOS, Dissociative Disorder Not Otherwise Specified), podtyp 1b:

• dominującą cechą jest jakiś objaw dysocjacyjny (zerwanie zintegrowanej funkcji świadomości, tożsamości, pamięci lub spostrzegania otoczenia), niespełniający kryteriów żadnego z określonych zaburzeń dysocjacyjnych;
• nie wyczerpuje w pełni kryteriów DID, na przykład nie ma dwóch (lub więcej) odrębnych tożsamości lub nie charakteryzuje się niepamięcią odnośnie ważnych informacji osobowych.

3. Amnezja dysocjacyjna:

• charakteryzuje ją  niezdolność do przypomnienia sobie ważnych informacji osobistych, zwykle po traumie, które jest zbyt rozległe, aby można je było wytłumaczyć normalnym zapominaniem;
• może dotyczyć konkretnego zdarzenia, lub niektórych aspektów zdarzenia albo całego życia.

4. Fuga dysocjacyjna:

1. to nagłe, nieoczekiwane opuszczenie domu lub miejsca pracy i niemożność przypomnienia sobie swojej przeszłości;
2. jednostka w stanie fugi może przyjąć nową tożsamość i prowadzić nowe życie, nie zdając sobie sprawy z poprzedniej tożsamości.

5. Depersonalizacja lub derealizacja:

• depersonalizacja to doświadczenie oderwania lub bycia obserwatorem samego siebie (w tym myśli, ciała, czynów);
• derealizacja to doświadczenie nierealności otoczenia – ludzie i przedmioty wydają się być nierealne albo zniekształcone.

Czasami zaburzenie dysocjacyjne występuje razem z PTSD (zespół stresu pourazowego). Uważa się nawet, iż zaburzenie dysocjacyjne jest bardziej złożoną formą PTSD.

PTSD

Obejmuje zestaw objawów pojawiających się po przeżyciu traumatycznego zdarzenia. Występuje ono u ofiar wojny, po przeżyciu katastrofy naturalnej, po gwałcie. Może dotyczyć nie tylko osób bezpośrednio doświadczających katastrofy, ale również świadków takiego zdarzenia. Dokładne kryteria diagnostyczne są opisane w ICD-10, pod symbolem F43.1.

Podstawowe objawy PTSD dzielą się na trzy grupy:

1. Intruzje:

• tzw. flashbacki – ponowne przeżywanie traumatycznego wydarzenia, tak jakby działo się obecnie. Flashbeck może obejmować zapachy, smaki, obrazy, myśli, emocje, odczucia fizyczne;
• koszmary senne odzwierciedlające traumę;
• halucynacje, omamy i iluzje związane z traumą;
• napady niepokoju i paniki;
• znieruchomienie lub chęć ucieczki.

2. Objawy unikania:

• wkładanie dużego wysiłku w celu uniknięcia myśli, uczuć, wspomnień dotyczących traumatycznego przeżycia;
• amnezja dotycząca traumatycznych doświadczeń;
• emocjonalne odrętwienie;
• niezdolność do odczuwania miłości i cieszenia się z życia;
• izolacja od innych;
• niechęć  do rozmowy o traumie;
• nadmiernie zautomatyzowane działanie.

3. Hiperpobudzenie:

• fizyczne objawy napięcia, takie jak: sztywność, wzburzenie, niecierpliwość, niepokój, zdenerwowanie, nadmierne wyczulenie na zdarzenia w otoczeniu;
• skłonność do irytacji i furii;
• wybuchy emocji,
• problemy z zasypianiem i częste wybudzanie się;
• problemy z uwagą i koncentracją.

Człowiek posiada naturalną zdolność do radzenia sobie z nagłym zagrożeniem poprzez automatyczne wyłączanie pewnych czynności i wspomaganie innych. W takich sytuacjach  następuje spowolnienie procesu trawienia, szybkie bicie serca i oddychanie, krew napływa do mózgu i kończyn, mięśnie ulegają napięciu, aby przygotować się do ucieczki lub walki. Te automatyczne działania pomagają ludziom i zwierzętom przetrwać zagrożenie. Niestety, gdy dochodzi do dysocjacji, pewne części osobowości mogą zostać uwięzione w stanie hiperpobudzenia.

Leczenie zaburzenia dysocjacyjnego

Leczenie dysocjacji przeważnie leczy się psychoterapią, w tym terapią poznawczo-behawioralną. W niektórych przypadkach stosuje się farmakoterapię w celu leczenia współistniejących objawów, na przykład w przypadku depresji czy zaburzeń lękowych.

Terapia psychologiczna obejmuje, między innymi:

• rozpoznawanie, rozumienie i naukę integracji poszczególnych części osobowości występujących w DID,
• naukę przenoszenia uwagi na tu i teraz;
• naukę refleksji;
• poprawę życia codziennego;
• radzenie sobie z traumatycznymi wspomnieniami,
• rozumienie emocji i naukę radzenia sobie z nimi, w tym ze strachem, złością i poczuciem winy,
• identyfikowanie błędów poznawczych i restrukturyzacje poznawczą,
• naukę radzenia sobie z problemami,
• trening interpersonalny w celu poprawy relacji z innymi.

Źródło: Boon S., Steele K., Van der Hart O (2019). Zaburzenia dysocjacyjne po traumie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.