Psychoterapia schematów
Psychoterapia schematów została opracowana przez Jeffreya E. Younga i jego współpracowników (Young, 1990, 1999). Oparła się na psychoterapii poznawczo – behawioralnej, teorii przywiązania, teorii relacji z obiektem, konstruktywizmu, Gestalt i terapii psychoanalitycznej, tworząc wspólny model terapeutyczny.
Psychoterapia schematów została zaprojektowana dla osób:
– osób mających zaburzenia osobowości,
– chroniczne problemy emocjonalne,
– trudności w utrzymaniu intymnej lub zdrowej społecznej relacji.
Definicja schematu według Younga (1990,1999)
– wszechogarniający, trwały motyw lub wzorzec powstający w wyniku doświadczeń z osobami znaczącymi we wczesnym okresie rozwoju,
– obejmuje wspomnienia, przekonania, sferę emocjonalną i doznania cielesne,
– dotyczy jednostki i jej relacji z innymi,
– rozwijany i powtarzany przez całe życie,
– w dużym stopniu dysfunkcjonalny.
Dysfunkcjonalne schematy powstają w wyniku niezaspokojonych podstawowych potrzeb emocjonalnych w okresie dzieciństwa i dorastania. Tworzą się nieadaptacyjne przekonania i rozwijają zaburzenia.
Podstawowe potrzeby emocjonalne jednostki:
1) Bezpieczne przywiązanie do innych, takie jak: opieka, bezpieczeństwo, troska i akceptacja;
2) Autonomia, kompetencja i poczucie tożsamości;
3) Możliwość wyrażania uczuć i potrzeb;
4) Spontaniczność i zabawa;
5) Realistycznie określone granice i samokontrola.
Wczesne toksyczne doświadczenia są głównym źródłem nieadaptacyjnych schematów
Toksyczna frustracja potrzeb – brakuje dziecku stabilności, zrozumienia czy miłości. Powstają wówczas takie schematy jak Deprywacja Emocjonalna lub Opuszczenie.
Traumatyzacja lub wiktymizacja – doświadczanie krzywdy, przemocy. Nie zostaje zaspokojona potrzeba bezpieczeństwa. Powstają schematy jak Nieufność/Skrzywdzenie, Wadliwość/Wstyd lub Podatność na Zranienie.
Zbyt wiele dobrego – dziecko doświadcza nadmiernej troski, rodzice są nadopiekuńczy, rozpieszczają dziecko. W wyniku tego mogą powstać schematy jak Zależność/Niekompetencja, Roszczeniowość/Wielkościowość.
Selektywna internalizacja lub identyfikacja z ważnymi osobami – dziecko wychowane przez lękową i nadopiekuńczą matkę (chociaż samo nie doświadcza traumatycznych doświadczeń) może przejąć od niej przekonanie, iż świat jest niebezpieczny a inni ludzie potencjalnie są krzywdzicielami. To czy dziecko będzie internalizowało (uwewnętrzniało, identyfikowało) zachowanie rodziców zależy częściowo od jego temperamentu. Na przykład dziecko o temperamencie dystymicznym nie zidentyfikuje się z optymistycznym rodzicem.
Obszary nieadaptacyjnych schematów
Na podstawie niezaspokojonych wyżej wymienionych potrzeb w okresie dzieciństwa utworzono pięć obszarów dezadaptacyjnych schematów:
- Odrzucenie/odłączenie – Porzucenie / Niestabilność więzi , Nieufność /Nadużycie , Emocjonalna deprywacja, Wadliwość / Wstyd, Społeczna izolacja /Wyobcowanie
- Osłabiona autonomia i dokonania – Zależność / Niekompetencja, Wrażliwość na zranienie lub chorobę, Usidlenie/Nie w pełni rozwinięte ja, Porażka
- Nakierowanie na innych – Podporządkowanie, Samopoświęcenie, Szukanie aprobaty/ Szukanie uznania
- Osłabione granice – Nabycie praw/Poczucie bycia wspaniałym, Niewłaściwa samokontrola/ Samodyscyplina
- Nadmierna czujność i zahamowanie – Negatywizm/Pesymizm, Zahamowanie emocjonalne, Nadmierne standardy/ Nadmierny krytycyzm, Punitywność (nastawienie na karanie).
Ludzie radzą sobie z dysfunkcjonalnymi schematami na trzy sposoby:
- Poddają się schematowi, czyli wchodzą w stary wzorzec. Jednostki ulegają swoim schematom i odczuwają ich dotkliwość, biernie i bezradnie się im poddają. Dla przykładu mogą pozostawać w związkach, w których ich potrzeby nie mogą być zaspokojone. Mogą być pasywni, zależni od innych, ustępliwi, nadmiernie zapobiegać o aprobatę innych, oferować im zbyt wiele czy poświęcać własne potrzeby czy się im podporządkowywać.
- Unikają ludzi lub sytuacji, które mogą uruchamiać schematy. Może to oznaczać rezygnację z aktywnego życia w jakiejś dziedzinie, unikane bliskich relacji, odwlekanie podejmowania decyzji czy podejmowania normalnej dojrzałej odpowiedzialności.
- Nadmiernie kompensują, czyli podejmują walkę wbrew schematowi. Często są to nieadaptacyjne zachowania takie jak: źle traktowanie innych lub ich kontrolowanie, stawianie nierealistycznych wymagań sobie i innym, wyniosłość w zachowaniu, wykazywanie przesadnej samowystarczalności, staranie sia sprawiać wrażenie bycia doskonałym czy zachowania lekkomyślne.
W prostym ujęciu psychoterapia schematów zajmuje się zastępowaniem schematów nieadaptacyjnych na zdrowe schematy, tak aby jednostka mogła zaspakajać swoje podstawowe potrzeby emocjonalne. Strategie leczenia schematów obejmują techniki poznawcze, behawioralne, doświadczeniowe, a także opierają się na właściwej relacji terapeutycznej.
Relacja terapeutyczna w psychoterapii schematów
Relacja terapeutyczna w psychoterapii schematów odgrywa bardzo ważną rolę, zarówno w procesie diagnozy jak i zmiany schematów. Wyróżniają ją przede wszystkim dwie cechy: postawa empatycznej konfrontacji oraz wykorzystywanie ograniczonego powtórnego rodzicielstwa.
Pierwsza z nich polega na wyrażaniu zrozumienia z jakich powodów pacjent wzmacnia swoje dysfunkcjonalne schematy przy jednoczesnym pokazywaniu pozytywnych korzyści tej zmiany. Ograniczone powtórne rodzicielstwo pozwala pacjentowi, we właściwych ramach relacji terapeutycznej, uzupełnienie potrzeb, które zostały niezaspokojone w dzieciństwie.
Źródło: Jeffrey E. Young, Janet S, Klosko, Marjorie E. Weishaar (2014). Terapia schematów. Przewodnik praktyka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.