Lęk – wybrane zaburzenia z nim związane

Poniżej wymieniam opis wybranych zaburzeń lękowych. Podstawowe informacje na temat lęku, w tym o przyczynach jego powstawania znajdziesz tutaj

Lęk napadowy (napady paniki)

Panika to epizod silnego lęku o gwałtownym początku. Strachowi, graniczącym z przerażeniem, towarzyszą nieprzyjemne doznania somatyczne, trudności w rozumowaniu i poczucie zbliżania się katastrofy. Wskutek napadów paniki może rozwinąć się lęk przed lękiem. U pacjentów lękowych napady paniki są bardzo częste.

Typowe obawy u osób doświadczających lęku napadowego są strach przed nagłą śmiercią, szaleństwem, zawałem serca lub utratą świadomości W większości przypadków (chociaż nie zawsze) napad paniki zaczyna się przez kontakt z określonymi stresorami. Jeśli przychodzi w sposób nieprzewidywalny i niewytłumaczalny kwalifikowany jako „zespół paniki”. Epizody paniki trwają od 10-20 minut a osoba ich doświadczająca jest po nich wyczerpana i czuje niepokój (osad lęku). Nieleczone napady paniki mogą prowadzić do agorafobii.

Leczenie lęku napadowego

Lęk napadowy można leczyć farmakoterapią, terapią poznawczo-behawioralną i za pomocą połączenia obu metod. Zgromadzono wiarygodne dowody, iż terapia poznawczo-behawioralna szczególnie skutecznie redukuje panikę (Clark i in., 1994; Barlow i in.,1989; Beck i in.,1992) – przy tej metodzie ilość pacjentów uwolnionych od paniki wynosi od %80 – 87%.

Główną cechą agorafobii jest lęk przed miejscami publicznymi i podróżowaniem (szczególnie środkami transportu publicznego) oraz ich unikanie. Czasami dołącza strach przed byciu samemu, nawet we własnym domu. Osoby dotknięte agorafobią boją się, że zemdleją, dostaną zawału serca, zostaną gdzieś uwięzieni, stracą kontrolę lub przytrafi się im coś przykrego. W cięższych przypadkach osoba nie może się przemieszczać, jeśli nie towarzyszy jej ktoś bliski i zaufany. Nierzadko pacjenci z agorafobią cierpią również na klaustrofobię, zespół paniki i depresję.

Początkowo zaburzenie to uważano za klasyczny przykład warunkowania strachu, a pogląd ten potwierdzały wyniki badań. Niezawodną metodą uzyskania poprawy stały się wielokrotne ćwiczenia, polegające na tym, że osoba w sposób metodyczny wchodzi w kontakt z tymi sytuacjami, które budzą jej strach (tak zwana metoda terapii przez ekspozycję), ale po tego rodzaju terapii pozostaje resztkowy lęk.

Następnie pojawiło się inne wyjaśnienie agorafobii, zgodnie z którym pacjenci z tym zaburzeniem nie boją się miejsc publicznych jako takich, lecz tego co może się im w tych miejscach przytrafić. Zwrócono uwagę na rolę poszukiwania  bezpieczeństwa i sygnałów bezpieczeństwa. Unikanie w agorafobii zaczęto rozumieć jako dążenie do osiągnięcia równowagi między poczuciem zagrożenia a możliwością zapewnienia sobie bezpieczeństwa.

Leczenie agorafobii

Obecnie przyjmuje się, iż agorafobia jest wiązana z teorią zespołu paniki. Leczenie agorafobicznego unikania jest zwykle sprawą drugorzędną w stosunku do leczenia napadów paniki. Terapia psychologiczna polega na zajęciu się w pierwszym rzędzie zespołem paniki ( w tym przyczyn strachu), a dopiero potem agorafobią.

Fobia społeczna (lęk społeczny)

Fobia społeczna jest to silny, uporczywy lęk przed sytuacjami społecznymi lub sytuacjami związanymi z wystąpieniami publicznymi. Strach powstaje, gdy osoba czuje się oceniana lub obserwowana przez inne osoby – można powiedzieć iż, jest to lęk przed oceną innych ludzi.

Wyróżnia się uogólniony lęk społeczny i specyficzny, ograniczony lęk (na przykład przed podawaniem kawy w obecności innych). Z powodu trudności definicyjnych, różne badania wykazały, iż fobia społeczna występuje od 1% do 22% populacji. Często towarzyszy jej depresja, lęk uogólniony, problemy związane z nadużywaniem środków psychoaktywnych.

Poznawcze deficyty w fobii społecznej

Na podstawie teorii Clarka i Wellsa (1995) można wywnioskować, że istotą fobii społecznej jest silne pragnienie wywarcia korzystnego wrażenia na innych,  przy braku wiary w takie umiejętności. Osoby cierpiące na fobię społeczną są przekonane, że w sytuacjach społecznych zachowają się na tyle  niewłaściwie, że w następstwie tego działania dojdzie do katastrofy polegającej na utracie pozycji społecznej, obniżeniu własnej wartości i ich społecznemu odrzuceniu.

Ustalono (na przykład Newlove i Rachman, 1994; Rapee, 1995), że osoby cierpiące na fobię społeczną wyrażają więcej negatywnych ocen na swój temat niż inni ludzie, mają skłonność do interpretowania niejasnych sytuacji społecznych jako niosących zagrożenie i nie doceniania tego, jak wypadły w sytuacjach społecznych. Systematycznie nie zwracają uwagi na pochwały za swoje zachowanie, natomiast łatwo przyjmują krytykę. Wykazują także skłonność do przeceniania, że inni dostrzegają ich lęk; mają poczucie, że są krytykowane, nielubiane i nudne.

Leczenie fobii społecznej

Wydaje się, że obecnie najlepszą terapią w przypadku fobii społecznej jest terapia poznawczo- behawioralna. Zajmuje się ona, między innymi, przekonaniami i posługuje się technikami eksperymentalnymi, które są wstanie podważyć silne nieracjonalne przekonania. Czasami może być również przydatny trening umiejętności społecznych.

Za fobię uważa się ostry, uporczywy i nie przystosowawczy strach przed obiektami w pewnych sytuacjach. Fobie specyficzne należą do jednej z trzech grup:

• fobie społeczne,

• fobie na punkcje zwierząt,

• fobie na punkcie zranienia lub choroby.

Leczenie fobii specyficznej

Terapia fobii specyficznej może odbywać się za pomocą:

• systematycznej desensytyzacji. Polega ona na wielokrotnym, stopniowym eksponowaniu osobie cierpiącej na fobię bodźców wywołujących strach, podczas gdy jednostka znajduje się w stanie relaksacji. Ta stopniowa prezentacja bodźców o zróżnicowanej sile wzbudzania lęku może obejmować ekspozycję bodźców rzeczywistych (tak zwane ekspozycje in vivo) lub bodźców wyobrażeniowych. Ekspozycja in vivo ma większą siłę oddziaływania i terapia przebiega szybciej. Kolejno stosuje się metodę „terapeutycznego modelowania”, w którym zachęca się pacjenta do naśladowania zachowań zbliżania się, demonstrowanego przez terapeutę;
• terapii poznawczej, która w niektórych przypadkach jest tak samo skuteczna jak standardowe leczenie ekspozycją ( na przykład klaustrofobia).

Zespół lęku uogólnionego

Zespół lęku uogólnionego jest to nasilony lęk występujący przez większość dni w okresie co najmniej sześciu miesięcy. Obawy przed katastrofą czy niepomyślnym wydarzeniem są niewspółmierne do prawdopodobieństwa ich wystąpienia. Lękowi towarzyszy kilka symptomów somatycznych, takich jak: podwyższone pobudzenie, napięcie mięśniowe, mdłości, częste oddawanie moczu, rozstrój żołądka, trudności z przełykaniem. Pacjenci mają również trudności z koncentracją uwagi, irytują się i często odczuwają zmęczenie.

Charakterystyczne dla tego zaburzenia jest to, że lęki dotyczą wielu dziedzin życiowych. Można powiedzieć, iż pacjenci ci wszystkim się zamartwiają. Wskazuje się również, iż w przypadku tego rodzaju lęku ważną rolę odgrywa przeciwstawne  poszukiwanie bezpieczeństwa. Wielorakie i uporczywe próby jego poszukiwania zawodzą i niespokojne poszukiwanie trwa nadal a zagrożenia są wszechobecne.

Leczenie lęku uogólnionego

Leczenie zespołu lęku uogólnionego odbywa się za pomocą farmakoterapii, psychoterapii lub stosuje się obie terapie łącznie.

Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne

Na zachowania obsesyjno-kompulsywne cierpi około 2% populacji (De Silva, Rachman, 1997, za: Bryńska, 2007). Zwykle ma ono swój początek w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości, przed 25 rokiem życia.

Obsesje – natrętne, powtarzające się myśli, wyobrażenia lub impulsy, nieakceptowane lub nie chciane przez osobę oraz powodujące jej subiektywny opór. Myśli te uważane są przez osobę za przykre, odrażające, niepokojące, zagrażające, nieprzyzwoite, bluźniercze, agresywne, nonsensowne . Jednostka ma trudność zapanowania nad nimi i nie może się ich pozbyć.

Kompulsje – powtarzające się stereotypowe czynności, nadmierne lub przesadne. Przykładem takich zachowań może być wielokrotne stereotypowe sprawdzanie czy drzwi są zamknięte, nadmierna higiena rąk, domu, przesadne i obsesyjne równe układanie, nadmierne sprawdzanie czy wszystko jest w porządku w domu albo w pracy. Poprzedza je lub towarzyszy im subiektywne, niezwykle silne poczucie przymusu. Kompulsje mogą prowadzić do dużego cierpienia. Zachowania kompulsywne można podzielić na dwie grupy:

• przymusowe czyszczenie – cechuje je wysoki poziom lęku i podobieństwo do fobii. Pacjenci wykonują przymusowe czynności, aby uzyskać ulgę od lęku i napięcia;
• przymusowe sprawdzanie – cechują je wątpliwości, niezdecydowanie, rozwijają się powoli, towarzyszy im wewnętrzny opór, złość lub napięcie.

Zaobserwowano ścisły i prawdopodobnie przyczynowy związek między odczuwanie pragnienia wykonania czynności przymusowej a jej realizacją, przy czym pragnienie wywołuje przymus działania. Obsesje i kompulsje są ze sobą ściśle związane, tylko 25 % pacjentów cierpi na obsesje, którym nie towarzyszą impulsje.

Leczenie zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego

Leczenie zaburzenia obsesyjno kompulsyjnego odbywa się poprzez farmakoterapię i terapię psychologiczną (poznawczo-behawioralną), połączenie dwóch tych metod daje efekt sumowania (np. Rachman i inn, 1979). Więcej na ten temat leczenia psychoterapeutycznego możesz przeczytać na tej stronie:

Źródło:

Barlow D.H., Craske M.G., Cerny J.A., Klosko J.S. Behavioural treatment of panic disorder. Behav. Ther. 1989; (20): 261–282.

Beck A.T., Sokol L., Clark D.A., Berchick B., Wright F. Focused cognitive therapy for panic disorder: a crossover design and one follow-up. Am. J. Psychiatry 1992; 147: 778–783.

Bryńska A. (2007). Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego.

Clark D.M., Salkovskis P.M., Hackmann A., MiddletonH., Anastasiades P., Gelder M. A comparison of cognitive therapy, applied relaxation and imipramine in the treatment of panic disorder. British J. Psychiatry 1994; (164): 759–769.

Rachman S. (2004). Anxiety. Second Edition. New York: Psychology Press.

Rachman S. (2005). Zaburzenia lękowe. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Wells A. (2010). Terapia poznawcza zaburzeń lękowych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.