Zachowanie asertywne , część 4

 Człowiek zachowujący się asertywnie komunikuje:

• ja jestem w porządku,

• ty jesteś w porządku,

• nie kwestionuje swojego prawa do bycia sobą,

• nie podważa takiego samego prawa innego człowieka.

Według Thomasa A. Harrisa można komunikować otoczeniu:

• ja jestem w porządku – ty nie jesteś w porządku;

• ja jestem w porządku – ty jesteś w porządku;

• ja nie jestem w porządku – ty nie jesteś w porządku.

Wiele osób przyzwyczaiło się oceniać cudze i własne opinie czy przekonania z punktu widzenia zgodności z prawdą obiektywną. Wierzą oni, że istnieje na każdy temat jakieś „jedynie słuszne” stwierdzenie. Każda opinia musi być więc prawdziwa, albo fałszywa. Jeśli zaś dwie osoby mają odmienne zdanie oznacza to, że należy zmierzyć się ze sobą, gdyż tylko jedna z nich może mieć rację. Odbywa to się na zasadzie:

• ten kto wygłasza fałszywą opinię – nie jest w porządku;

• ten kto ma rację, jego opinia jest słuszna – jest w porządku.

 Wykryciu rozbieżności w opinii towarzyszy wzrost napięcia i nieprzyjemne uczucie. Następuje próba zacierania rozbieżności, walka o własną rację lub dążenie do kompromisu.

• skoro każdy człowiek ma prawo być sobą, to każdy ma prawo do subiektywnego punktu widzenia, do własnej opinii;

• zachowanie asertywne stanowi realizację ideałów demokracji w osobistym planie;

• wielość opinii i ich wymiana między ludźmi jest wartością samą w sobie;

• każdy ma własną rację;

• zachowanie asertywne, gdy opinia jest wyrażana na zasadzie wymiany poglądów.

1. Ujawniaj rozbieżność opinii, akcentując postawę akceptacji dla tego faktu, na przykład:

 „Widzę, że mamy odmienne zdanie w tej sprawie”;

 – stosowanie parafrazy: „rozumiem, że…”

2. Prezentuj, a nie argumentuj. Wymieniając poglądy nie staraj się koniecznie przekonać partnera do swojego zdania – on też ma prawo mieć swoją opinię. Zamiast prowadzić propagandę swojego podejścia, po prostu przedstaw je tak, aby druga osoba mogła je zrozumieć.

3. Zamiast udowadniać, odwołuj się do siebie, na przykład:

” Dla mnie…to… Ona po prostu mi się podoba.”

” Według mnie …”

” Rozumiem, że mamy zupełnie inne…”

Nie angażujemy się w uzasadnienie opinii, skupiamy się wyłącznie na jej referowaniu.

4. Konsekwentnie dekonspiruj aluzyjną argumentację – zmiana informacji aluzyjnej na komunikat wprost.

Niektóre powody, dla których warto komunikować innym jak pragniemy być traktowani:

• dobre kontakty interpersonalne,
• brak nieporozumień,
• bycie sobą,
• szacunek do siebie,
• funkcja informacyjna.

 Pięć praw osobistych wg Herberta Fensterheima:

• masz prawo do robienia tego co chcesz, dopóki nie rani to kogoś innego;

• masz prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne zachowanie, nawet jeśli rani to kogoś innego, dopóki Twoje intencje nie są agresywne, lecz asertywne;

• masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb, dopóki uznajesz, że druga osoba ma prawo odmówić;

• istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są oczywiste. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania tej sprawy z drugą osobą i jej wyjaśnienie;

• masz prawo do korzystania ze swych praw.

Treść monologu wewnętrznego odzwierciedla sposób, w jaki człowiek traktuje samego siebie. Monolog wewnętrzny może być:

   – wyrozumiały albo wymagający;

   – akceptujący vs. kwestionujący;

   – pełen zaufania i wiary vs. nieufny;

   – koncentrujący się na zaletach vs. koncentrujący się na wadach;

   – koncentrujący się na sukcesach vs. koncentrujący się na klęskach;

   – dodający otuchy vs. odbierający nadzieję.

Monolog wewnętrzny jest przeważnie nawykowy. Powtarzane wewnętrzne teksty dotyczące własnej osoby, wpływają na zachowanie autora jak samospełniające się przepowiednie, na zasadzie:

• wiara, że mi się uda – powodzenie;

• wiara, że mi się nie uda – niepowodzenie.

Treść monologu wewnętrznego w niewielkiej mierze podlega świadomej weryfikacji, jest automatyczny. Dialog wewnętrzny może sprzyjać rozwojowi i realizacji siebie albo odbierać siły, hamować rozwój i blokować zachowania asertywne za pomocą:

1) przywoływania negatywnych zdań na własny temat (a dlaczego nie pozytywnych?), na przykład: jestem za mało inteligentna, jestem zbyt nerwowa;

2) przywoływania ograniczających asertywność norm zachowania, na przykład: „nie wolno robić innym ludziom przykrości”, „powinienem być zawsze uprzejmy”, „nie wolno wynosić się ponad innych”, „odmawianie jest niegrzeczne”;

3) stawianie wygórowanych warunków, pod którymi dana osoba gotowa jest do asertywnego zachowania – odwleka to moment decyzji do asertywnego zachowania, na przykład: „zachowam się asertywnie jak będę w lepszej kondycji psychicznej”;

4) katastrofizowanie – przesadzone przewidywania, na przykład: „nie powiedzie mi się”, „zbłaźnię się”;

5) samokaranie, czyli koncentracja wyłącznie na negatywnych aspektach swojego działania, na przykład: „zawsze muszę coś zawalić”, „jestem do niczego”.

• należy mieć świadomość monologu anty- asertywnego;
• pracować nad zmianą przyzwyczajeń, nawyków;
• warto nauczyć się przekształcać teksty anty- asertywne na pozytywne. Koniecznie należy pamiętać, aby przekształcanie monologu negatywnego na pozytywny bazował na realistycznym obrazie własnej osoby. Nowe przekonania można tworzyć poprzez koncentrację na pozytywnych doświadczeniach (co mi się w życiu udało?) lub odwołanie się do praw danej osoby jako jednostki ludzkiej ( mam prawo do…. na przykład do przeżywania  gniewu).

Zachowanie asertywne polega na uznaniu, że „ja jestem w porządku i ty również jesteś w porządku”. To postawa człowieka dorosłego.

Poczucie winy oznacza, iż „nie jestem w porządku”, niezadowolenie ze swojego zachowania. Im bardziej człowiek czuje się winny tym mniej koncentruje się na naprawie sytuacji. Jednostka czuje się tak jakby nie było dla niej usprawiedliwienia, może mieć poczucie, że nie ma szansy na naprawę sytuacji. Konfrontacja z tym, że „nie jest w porządku” jest tak bolesna, iż ludzie nie chcą przyznać się przed samym sobą, że popełnili błąd. Człowiek z poczuciem winy zachowuje się jak „niegrzeczne dziecko”, ponieważ skupia się na usprawiedliwianiu, unika konsekwencji, albo angażuje się w działanie potwierdzające negatywną identyfikację.

Poczucie krzywdy można również utożsamiać z dzieckiem (w tym przypadku „biednym dzieckiem”). Jest ono reakcją wewnętrzną  na niekorzystne okoliczności zewnętrzne i osłabia posiadaną przez człowieka moc do zmiany sytuacji, ponieważ zakłada identyfikowanie się ze „skrzywdzonym” (czyli słabszym od krzywdziciela). Przeżywanie człowieka dorosłego, który znalazł się w niekorzystnej sytuacji, polega na odczuwaniu gniewu, smutku, niezadowolenia i skupianiu się na zmianie sytuacji. Jednostka odczuwająca poczucie krzywdy odczuwa żal, pretensje, często bezsilność, skupia się na własnych doznaniach, na winowajcy i pokazaniu mu jak bardzo go skrzywdził.

Konsekwencje przeżywania poczucia winy i krzywdy

Paradoksalnie zachowanie osób „winnych” i „skrzywdzonych” powoduje tworzenie się szczególnie trudnego układu między dwojgiem ludzi – związku kata i ofiary. Powstaje błędne koło kata i ofiary, które przebiega następująco:

1. Osoba A ma skłonność do przeżywania poczucia krzywdy, natomiast osoba B ma skłonność do przeżywania poczucia winy.
2. Osoba B uczyniła coś nieumyślnie co sprawiło przykrość osobie A.
3. Osoba A reaguje poczuciem krzywdy, czyli skupia się na pokazaniu osobie B jak bardzo ją skrzywdził.
4. Osoba B reaguje poczuciem winy i w związku z tym wzmacnia swoje zachowanie przeciwko osobie A.

 Z powyższego wynika, iż im bardziej ofiara udowadnia katu, że nie jest w porządku, tym gorzej zachowuje się kat i tym więcej powodów do skarg ma ofiara.

 1. Odpowiedzieć sobie przede wszystkim na pytania:

 – czy jestem gotowa (gotowy) do zrezygnowania z korzyści, jakie odnosiłam/łem w związku z tą skłonnością?

 – czy naprawdę jestem gotowa/wy do zrezygnowania z przyjemności udowadniania innym jacy są niedobrzy?

 – czy jestem gotowy/wa wewnętrznie do przyjęcia postawy „ja jestem w porządku” i czy chcę przestać udowadniać to innym?

1. Krok pierwszy: zaplanuj rozsądne, asertywne rozwiązanie konkretnej sytuacji, zapominając w tym momencie o wszystkich krzywdach lub winach. Rozwiązanie to powinno zakładać przede wszystkim zmierzenie się z sytuacją a nie z osobami – efektem powinna być rzeczywista zmiana sytuacji a nie nagroda na poziomie emocjonalnym.

2. Krok drugi: wyobraź sobie dokładnie, krok po kroku, zaplanowane zachowanie, sprawdzając jakie teksty anty- asertywne wywołuje ono w Twojej świadomości. Zamień odnalezione teksty anty-asertywne na pasujące do sytuacji zdania pro- asertywne.

3. Krok trzeci: zrób to co zaplanowałaś/łeś koncentrując się na zadaniu, a nie na relacji z osobami występującymi w tej sytuacji. W chwilach trudnych używaj tekstów pro- asertywnych. Jeśli będziesz zadowolona/ny ze swego zachowania, wprowadź je do codziennego użytku.

Warto wypowiedzieć stanowcze, odważne zdanie i przeciwstawić się rozwojowi krzywdzącej nas sytuacji – wówczas uzyskuje się grunt pod nogami. Poprzez zmienioną postawę widać własną sytuację z innej perspektywy, poczucie winy lub krzywdy topnieje w oczach.

W przezwyciężaniu poczucia winy i krzywdy pomaga zachowanie otoczenia, gdyż jeśli ktoś przestaje zachowywać się jak winowajca to wówczas nie prowokuje innych do podejrzewania go, oskarżania czy kontrolowania. Jeżeli jednostka przestaje zachowywać się jak skrzywdzona, otoczenie przestaje ją traktować jak słabej i zaczyna bardziej się z nią liczyć. Następuje sprzężenie zwrotne wzajemnych relacji – niekorzystne konsekwencje poczucia winy lub krzywdy zaczynają zmieniać się w kierunku korzystnym dla osoby podejmującej zmianę.

Źródło:

Król-Fijewska, M. (1992). Trening asertywności. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości.