ADHD u dorosłych

Zaburzenie ADHD (od ang. attention deficit hyperactivity disorder) – zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami uwagi (lub bez deficytu uwagi). Dotyka ono 2 – 5 % osób dorosłych i bywa, że zostaje zdiagnozowane i odpowiednio leczone dopiero w tym okresie. Charakteryzuje się triadą objawów w postaci nadpobudliwości, impulsywności oraz problemów z koncentracją.

– według DSM-5 (podręcznik diagnostyczny i statystyczny Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego).

ADHD u dorosłych można zdiagnozować, gdy występuje pięć lub więcej objawów z zakresu zaburzeń uwagi i (lub) nadruchliwości (impulsywności) u osób od 17 roku życia. U dzieci do 16 roku życia, gdy stwierdza się sześć lub więcej objawów zaburzeń uwagi i/lub nadpobudliwości oraz impulsywności.

Objawy zaburzeń uwagi :

• często nie zwraca uwagi na szczegóły lub popełnia błędy wynikające z nieuwagi w trakcie pracy szkolnej, w pracy lub przy innych aktywnościach;
• często ma problemy z utrzymaniem uwagi podczas zabawy lub w czasie wykonywania zadań;
• często wydaje się, że nie słucha co się do niego mówi;
• często nie przestrzega instrukcji i nie kończy zadań szkolnych, codziennych obowiązków lub zadań w miejscu pracy (nie wynika to z buntu lub niezrozumienia zadania);
• często ma problemy z organizowaniem zadań i czynności;
• często unika zadań wymagających długiego wysiłku umysłowego, nie lubi ich wykonywać lub niechętnie się w je angażuje (takich jak praca szkolna lub praca domowa);
• często gubi rzeczy niezbędne do zadań i czynności (np. materiały szkolne, ołówki, książki, narzędzia, portfele, klucze, papiery, okulary, telefony komórkowe);
• często łatwo się rozprasza;
• często zapomina się o codziennych czynnościach.

Objawy dotyczące zaburzeń uwagi muszą być obecne od co najmniej 6 miesięcy i są nieodpowiednie dla poziomu rozwoju.

Objawy nadruchliwości/impulsywności:

• często niespokojnie porusza rękami lub stopami lub kręci się w czasie siedzenia;
• często wstaje z miejsca, gdy oczekuje się pozostania w miejscu siedzącym;
• często biega lub wspinają się w sytuacjach, w których nie jest to właściwe (nastolatki lub dorośli mogą być ograniczeni do subiektywnego odczucia niepokoju ruchowego);
• często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem;
• często jest stale w ruchu lub jest jak „napędzany silnikiem”;
• często za wiele mówi;
• często daje odpowiedź przed zakończeniem pytania;
• często ma problemy z czekaniem na swoją kolej;
• często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub gry).

Dodatkowo, oprócz powyższych wymagań do postawienia diagnozy, należy spełnić poniższe warunki:

• niektóre z objawów wystąpiły przed ukończeniem 12 roku życia;
• pogorszenie funkcjonowania wynikające z ADHD występowały w co najmniej dwóch różnych obszarach życia (w domu, szkole lub pracy; w relacjach z przyjaciółmi lub krewnymi);
• istnieją wyraźne dowody na to, że objawy zakłócają lub obniżają jakość funkcjonowania społecznego, szkolnego lub zawodowego;
• objawy nie występują w przebiegu zaburzeń dotyczących rozwoju, przebiegu schizofrenii lub innego zaburzenia psychotycznego, zaburzeń psychicznych (takich jak zaburzenie nastroju, zaburzenie lękowe, zaburzenie dysocjacyjne lub zaburzenie osobowości.

ADHD jest zaburzeniem neurobiologicznym. Przyczyną jego powstania są nieprawidłowości funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego (OUN) – jednostkę charakteryzuje neuroróżnorodny mózg. Należy w związku z tym pamiętać iż, raczej nie da się całkowicie wyleczyć ADHD. Można natomiast znacznie złagodzić objawy i nauczyć się radzić z tym zaburzeniem poprzez zastosowanie odpowiednich strategii psychologicznych.

Objawy ADHD można łagodzić lub eliminować farmakoterapią, lecz nie zawsze jest ona wystarczająco skuteczna. Przy objawach, które obniżają jakość życia osób dorosłych, takich jak:

• osiągnięcia poniżej możliwości danej jednostki,
• podejmowanie pracy poniżej własnych kwalifikacji,
• problemy finansowe,
• brak satysfakcjonujących relacji,

warto dodatkowo zastosować strategie rozwiązywania problemów i trening umiejętności.

Zaleca się wówczas połączenie farmakoterapii z terapią psychologiczną (Biederman i in., 1996; Wender, 1998; Spencer, Biederman,Wilens,1998; Wilens, Spencer i Biederman, 1998).

Strategia do zastosowania w neuroróżnorodności  jest jak dobrze dopasowana proteza. Gdy ją założymy możemy chodzić, ale noga czy ręka nam nie odrośnie – jest to strategia zaradcza. Na podobnej zasadzie ustala się cel terapeutyczny. W celu satysfakcjonującego funkcjonowania jednostka uczy się stosować odpowiednie strategie.

Poznawczo- behawioralny program terapeutyczny obejmuje:

– naukę organizacji i planowania;

– nabycie umiejętności osłabiania skłonności do rozpraszania się;

– poprawę nastroju (w tym radzenie sobie z lękiem i depresją);

– nabycie umiejętności myślenia adaptacyjnego;

– naukę rozwiązywania problemów;

– radzenie sobie z prokrastynacją (odwlekaniem działania).

Źródło:

Biederman J., Monuteaux M.C., Mick E., Spencer T., Wilens T.E., Silva J.M., Snyder L.E., Faraone S.V. (2006). Young adult outcome of attention deficit hyperactivity disorder: a controlled 10-year follow-up study. Psychological Medicine,(2),167 – 179.

Safren S.A, Perlman C.A., Sprich S., Otto M.W. (2023). Poskromić ADHD. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Spencer, T. J., Biederman, J., & Wilens, T. (1998). Pharmacotherapy of ADHD with antidepressants. In R. A. Barkley, Attention-deficit hyperactivity disorder: A handbook for diagnosis and treatment (2nd ed., pp. 552–563). The Guilford Press.

Wender P.H. (1998). Attention-deficit hyperactivity disorder in adults. The Psychiatric Clinics of North America 21(4), 761-74.