Samookaleczenia u ludzi mogą być dokonywane z wielu powodów. Kaleczenie siebie może być także dramatycznym sygnałem, że dotychczasowe sposoby radzenia sobie z bólem psychicznym zawiodły. Z tej pobudki jest ono czynnością celową polegająca na zadawaniu bólu i ran swojemu ciału, lecz pozbawione intencji samobójczej (Babiker i Arnold; 2003). Najczęściej samouszkodzeń dokonuje się poprzez:
Do samouszkodzeń zaliczyć można również inne zachowania o charakterze autodestrukcyjnym, są to: samoniszczenie (parasamobójstwo), ryzykowne zachowania seksualne, zaburzenia łaknienia, nadużywanie substancji. Wydaje się jednak, że nie są one tak kontrowersyjnie odbierane społecznie jak samookaleczenia, bowiem najczęściej są kojarzone z niezrozumiałym szaleństwem.
Powodami uszkadzania ciała mogą być także podwyższenie atrakcyjności fizycznej, sprzeciw wobec konwencji społecznej, chęć zszokowania innych czy zaznaczanie przynależności do określonej grupy. W tych przypadkach chodzi o określony przekaz społeczny i raczej o efekt końcowy. Odniesiony ból jest drogą do uatrakcyjnienia czy udoskonalenia własnego ciała i jest to akt często akceptowany społecznie. Warto odróżnić te uszkodzenia ciała od samookaleczeń mających element autodestrukcyjny, funkcję redukowania napięcia oraz samokarania.
Samookaleczenia redukujące napięcie emocjonalne należą do zachowań autodestrukcyjnych impulsywnych. Akt ten dokonywany jest najczęściej w samotności i z reguły jest ukrywany. Wielu terapeutów i badaczy sądzi, że zachowania te są najtrudniejsze do przezwyciężenia. Walka z nimi bywa trudniejsza niż w przypadku alkoholizmu czy narkomanii. Czynnikami warunkującymi trudności w ich leczeniu są najprawdopodobniej:
W takich przypadkach należy jednak podchodzić do każdej osoby indywidualnie, ponieważ zdarza się, że samouszkodzenia popełniane są z zamiarem samobójstwa. Warto podkreślić, iż do grupy osób praktykujących samookaleczenia w celu redukcji napięcia nie zaliczają się osoby, które popełniają ten czyn z powodu uzyskania profitów (np. więźniowie pragnący polepszyć sobie warunki bytowe). W tym przypadku samookaleczenie się jest środkiem do osiągnięcia innego celu i zalicza się je zaburzeń pozorowanych.
Przyczyn samookaleczeń redukujących napięcie może być wiele. Należy je spostrzegać jako adaptacyjną, przystosowawczą reakcję na sytuację maltretowania, przemocy fizycznej lub psychicznej, braku komunikacji (izolacja psychiczna w domu), zaniedbania, wykorzystywania seksualnego, osierocenia lub innego rodzaju straty. Jest to sposób na poradzenie sobie z wszechogarniającym uczuciem emocjonalnego bólu, złości, bezradności, bezsilności, rozpaczy i pustki. Uczucie to może powstawać jako następstwo wygórowanych żądań w domu, odrzucenia ze strony rówieśników, depresji i innych chorób rodziców, alkoholizmu w domu rodzinnym, po przebytych zabiegach medycznych, urazach fizycznych, przebytej traumie, utracie autonomii. Bywa, że jest reakcją na rasizm, strach, odczuwanie wstydu za własną orientację seksualną, utratę dziecka, bezpłodność i gwałt.